pedCAT™-toestel

Sedert 1 juni 2015 beschikt de dienst medische beeldvorming over een nieuwe beeldvormende modaliteit die innovatief is voor onze regio. Het pedCAT™-toestel (fig. 1) is het tweede in België. In deze bijdrage lichten we de voor- en nadelen van die techniek en de mogelijke indicaties toe.

Conebeam CT

Het toestel maakt gebruik van de conebeam CT-technologie, geïntroduceerd in Europa in 1996 (Newtom 9000®), die initieel opgang kende voor dentale toepassingen. Tijdens een dergelijk CT-onderzoek ontwikkelt de stralenbron een divergerende kegelvormende (“conebeam”) straling die na passage doorheen de patiënt door een vlakke (“flat panel”) detector wordt geregistreerd.
Die CT is gemonteerd op een C-boog die toelaat om 180° te roteren rond het onderzoeksitem.

Voordelen

De voordelen ten opzichte van conventionele CT zijn de beduidend lagere stralingsbelasting voor de patiënt en de hoge spatiële resolutie.

Nadelen

De belangrijkste nadelen ten opzichte van conventionele CT zijn de licht verhoogde tijdsduur van het onderzoek (waardoor bewegingsartefacten meer kunnen voorkomen) en de licht gedaalde beeldkwaliteit (“contrast-to-noise ratio”). Het onderzoek is niet van nut voor evaluatie van weke delen.

Toegevoegde waarde

De belangrijkste toegevoegde waarde van de pedCAT™ ten opzichte van andere conebeam CT-toestellen is de mogelijkheid om het onderzoek uit te voeren in staande en dus fysiologische houding. Meer specifiek is de pedCAT™ tot op heden het enige toestel dat dat kan voor beide voeten tegelijk en is de architectuur van het toestel volledig aangepast aan dat type onderzoek.

Afhankelijk van het ingestelde scanprogramma (beperkte of volledige voetvisualisatie) varieert de onderzoekstijd van 20 tot 68 sec. De effectieve stralingsexpositie is respectievelijk 4,5 en 8,8 sec. Net zoals bij een conventioneel CT-onderzoek kunnen we nadien multiplanaire reformaties (fig. 2) maken en, op basis van volumerendering-techniek, 3D-reconstructies (fig. 3).

Bijkomende toegevoegde waarde is de volledig geautomatiseerde reconstructie van RX-incidenties (fig. 4). Zo verkrijgen we naast de CT-informatie ook de vaak uitgevoerde staande enkel- en voetopnames zonder bijkomende stralenbelasting. Die gereconstrueerde RX-beelden hebben weliswaar een inferieure beeldkwaliteit ten opzichte van klassieke röntgenopnames maar zijn meer dan voldoende voor het uitvoeren van de nodige statiekmetingen.

Met andere woorden, het onderzoek kan dienen als alternatief voor de klassieke röntgenopnames met nagenoeg dezelfde stralenbelasting en met de CT-informatie in fysiologische houding als bonus.

Stralingsbelasting

De effectieve dosis bij een pedCAT™-onderzoek bedraagt, afhankelijk van het scanprogramma, 2 of 5 μSv. Een RX-opname van bijvoorbeeld de enkel geeft een belasting van ca. 1 μSv. Een CT-onderzoek van voet en enkel ca. 1000 μSv. Het ALARA-principe (“as low as reasonable achievable”) geldt dus zeker voor dit onderzoek.

Klinische indicaties specifiek voor pedCAT™

De meest voor de hand liggende indicatie is de beoordeling van de voet- en enkelstatiek. De klassieke röntgenopnames zijn vaak moeilijk correct te nemen. Meer in het bijzonder de oudere populatie met enkel- en voetproblematiek is per definitie weinig mobiel en de unipodale röntgenopnames zijn niet altijd betrouwbaar qua steunname en bovendien niet zonder valrisico. De vereiste radiologische metingen zijn dan ook vaak onbetrouwbaar. Het pedCAT™-onderzoek geeft die en veel meer andere informatie in een comfortable, en betrouwbare gewichtdragende
positie.

Een tweede indicatie is de beoordeling van de enkel- en voetgewrichten in fysiologische gewichtdragende stand.
De breedte van de gewrichtsspleet als indicator voor kraakbeenlijden kan bij niet-staande röntgenopnames vals normaal zijn. Bovendien zijn meerdere achter- en middenvoetgewrichten niet optimaal vrij te projecteren op conventionele RX, en dus niet beoordeelbaar.

Een volgende indicatie is het opsporen van gewrichts(sub) luxaties die niet zichtbaar zijn op röntgenopnames door enerzijds moeilijke visualisatie op basis van superpositie en anderzijds gezien alleen aanwezig in staande positie.

Ten slotte is het onderzoek een perfect instrument om de voetheelkundige toe te laten een correcte operatieve planning uit te voeren.

Klinische indicaties voor Conebeam CT

Alle indicaties die gelden voor het conventionele CT-onderzoek kunnen toegepast worden op conebeam CT met de extra voordelen van de significant lagere stralingsbelasting, hoge spatiële resolutie en zonodig van de beduidend lagere metaalartefacten.
Enkele voorbeelden:

• Opsporen van RX occulte fracturen/stressreacties
• Optimale beoordeling van arthrodesen
• Optimale beoordeling van de gewrichtscongruentie en -status
• Beoordeling tarsale coalities
• Kraakbeenbeoordeling na articulaire contrasttoediening
• Beoordeling van de botmatrix en calcificaties
• Vroegtijdig opsporen van bot-erosies bij erosieve arthropathie (bijv. reumatoïde arthritis)

Conclusie

• De pedCAT™ conebeam CT is een modaliteit die, met een zeer lage stralingsbelasting, de optimale beeldvorming verzekert van enkel en voet in fysiologische gewichtdragende houding.
• Het kan in belangrijke mate de klassieke röntgenopnames vervangen met een surplus aan betrouwbare diagnostische informatie.
• Bovendien wordt het onderzoek als snel en comfortabel ervaren door de patiënt.

Dr Vanrietvelde Frederik, dienst medische beeldvorming